Γ, γ

Το τρίτο γράμμα του ελληνικού αλφαβήτου. Αντιστοιχεί με το φοινικικό γίμμελ και στις πιο αρχαίες ελληνικές επιγραφές και στην ετρουσκική προσαρμογή του είχε το σχήμα . Με τη μεταρρύθμιση του αλφαβήτου την εποχή του άρχοντα της Αθήνας Ευκλείδη (403 π.Χ.) καθιερώθηκε η γραφή του ως Γ, όπως είναι και σήμερα στα κεφαλαία ή γ στα πεζά. Στο λατινικό αλφάβητο το αρχικό γραφόταν C και διαβαζόταν όχι μόνο Κ αλλά και g. Για να μην υπάρχει όμως η σύγχυση, οι Ρωμαίοι επινόησαν το G προς διάκριση από το C. Το G παρίστανε αρχικά τον φθόγγο γκ, αλλά με την πάροδο του χρόνου στις ευρωπαϊκές γλώσσες πήρε και άλλους ήχους, όπως π.χ. στην αγγλική και ιταλική τζ, στη γαλλική ζ παχύ, στην ισπανική γ ή χ κλπ. Το γ είναι άφωνο ουρανισκόφωνο γράμμα και φαίνεται ότι και στα αρχαία χρόνια προφερόταν όπως και σήμερα. Μπροστά από τα γ, κ, χ και ξ προφέρεται ως ένρινο ν: αγγείο, αγκώνας, άγχος, όπου όμως προηγείται το ένρινο ν προφέρεται ως γκ (συνγενής = συγγενής – το ίδιο προφερόταν και στα αρχαία). Στη σημερινή ομιλούμενη γλώσσα το γ πολλές φορές αποβάλλεται: λέγω-λέω, πράγμα-πράμα· αντίθετα, μερικές φορές αναπτύσσεται ως συνοδός φθόγγος: λάρος-γλάρος, νεύω-γνεύω. Άλλες πάλι φορές, στο διπλό νν το πρώτο τρέπεται σε γ: έννοια-έγνοια, σύννεφο-σύγνεφο. Στη μουσική το Γ με τη λατινική του μορφή G χρησιμοποιήθηκε από τον Όθωνα ντε Κλουνί για τη δήλωση του φθόγγου σολ (και σήμερα στους αγγλοσαξονικούς λαούς το σολ παριστάνεται με το G), που αποτελούσε τότε τη βάση της μουσικής κλίμακας, η οποία λέγεται gamma (και σε μας καμιά φορά αναφέρεται ως γκάμμα). Στη διεθνή ορολογία το γ χρησιμοποιείται για τη διάκριση ακτινοβολιών, ενώσεων κλπ., όπως γ-ακτίνες, γ-γλοβουλίνη.